Magkahiwalay man, hindi ko pa rin kayo makakalimutan.

“...last na natin to”

Lahat na lang ng gawin namin, “last na.” Pero wala naman kaming magagawa kasi yan naman ang katotohanan. At ngayon, may nalalabi na lang kaming tatlumpu’t-dalawang araw sa AAM.

Ang hirap isipin na aalis na kami sa aming paaralang ito. Malungkot at masakit.

Apat na taon pa lang ako nag-aaral sa AAM, pero napakaespesyal ng paaralan na ito para sa akin. Hindi dahil malaki ang gym. Hindi dahil maraming pagkain sa canteen. At hindi rin dahil sa maluluwag nitong silid-aralan.  Kundi dahil dito nangyari ang mga hindi inaasahang pagbabago sa buhay ko.

Dito nagbukas ang aking mga mata sa panibagong mundo. Mundong hindi ko inaakalang tatawagin kong tahanan. At nais ko din sanang pasalamatan ang mga taong bumuo sa “mundo” kong ito.

Ang aking mga guro na itinuturing kong pangalawang magulang. Mga magulang na tumulong sa aking paglalakbay sa buhay. Dahil sa kanila, naipaghanda ko ang sarili ko sa anumang dadalhin ng hinaharap, natuto akong tumayo sa sarili kong paa, at natuto din akong bumangon sa tuwing ako ay madadapa.

Sa bawat pagkakamali na aming nagawa, tinutulungan niyo kami upang ito ay matama. At salamat na din sa mahabang pasensya na ibinigay ninyo sa amin. Ngunit higit sa lahat, nagpapasalamat ako dahil hindi lang estudyante ang turing ninyo sa amin kundi parang kami ang tunay ninyong anak.

Ang aking mga kaibigan na kailanman ay hindi ako iniwan, laging nandiyan sa tabi ko at hindi lamang sa panahon ng pangangailangan. Sila yung tipong kapag tatalon ka sa tulay, hindi mo na kailangang mag-alala dahil alam mong nandoon sila sa ilalim handa kang saluhin. Sila ang isa sa mga dahilan kung bakit mas ginaganahan akong gumising sa umaga. Sila ang kumukumpleto at nagpapasaya ng araw ko.

Hinding hindi ko makakalimutan ang bawat tawa at saya na aming pinagsaluhan. Na minsan, kahit na nagmumukha kaming baliw wala pa rin kaming pakialam sa iniisip ng ibang taong nakakakita sa amin. Pero hindi lang naman puro saya ang aming naramdaman. May mga panahon na hindi kami nagkakaintindihan. Ngunit sa huli ay magkakabati rin. Siguro nga totoo ang sabi ng iba na “A friend thinks that their friendship is over once they have had the argument. But best friends won’t call their friendship over until after the fight is done.” Muntik na nga akong pag-aralin sa San Beda. Muntik na, buti na lang mas malapit ang AAM. Kasi kung nagkataon, hindi ko sila nakilala. Hindi sana ganito ang buhay ko. Iba ang mga kaibigan ko ngayon. Siguro masaya din ako ngunit nandoon pa rin ang pakiramdam na para bang may kulang sa bukay ko. Kasi wala nang ibang tao ang makakapantay pa sa mga kaibigan na meron ako ngayon.

At ang huli, ang mga naging kaklase at mga ka-batchmate ko.

Ang hirap iwanan ang lahat ng ito.

Kahit na makikita ko pa rin naman sila, iba pa rin yung  nakikita mo sila araw-araw. Wala ng mga sound trip, free time, photoshoots ng Pascal babies, mga kalokohan ni Jason, ang tinig ng malakas na tawa ni Angel, mga asaran sa isa’t-isa, at kung anu-ano pang mawawala kapag kami ay nagkolehiyo na.

Kaya naman nagpapasalamat ako sa mga matatamis na ala-ala na ibinigay sa akin ng aking mga guro, mga kaibigan, at ng Ann Arbor Montessori. Hindi ko kayo makakalimutan, kahit na magkaroon ako ng matinding amnesia, dahil mayroon kayong espesyal na lugar sa puso ko.

Until we meet again...

Isang pasasalamat sa pamilyang hindi ko makakalimutan.

Ano nga ba ang isang guro? Hindi lang sila ang nagtuturo ng Matematika, Siyensiya, Filipino, English, at iba pa, ang nagpapatahimik sa klase sa tuwing maingay ito, ang nagbibigay ng mga plus at ng mga minus, ang taga-saway sa mga makukulit sa pila  at hindi lang sila ang dahilan kung bakit nagtatakbuhan ang mga estudyante papasok sa kwarto sa tuwing papaakyat na ito sa hagdanan. Sila ang ating gabay hindi lang patungong kolehiyo, kundi na rin sa buhay. At higit sa laht, sila ang ating pangalawang mga magulang at tayo ay itinuturing na rin nilang mga anak.

Sa apat na taon ko na pag-aaral sa AAM, marami na akong naging guro. At ang bawat guro ay mayroong pagkakaiba. May laging galit, minsan galit at minsan hindi, laging masaya, mahilig magbigay ng free time, mataas magbigay ng plus pero mataas rin magbigay ng minus, mabilis ang mata kapag may mga nangongopya, mahilig magpalabas ng mga maiingay na estudyante, magaling magturo at meron din namang hindi kasing-galing magturo kaysa sa iba pero may matututunan ka naman.

Lahat ng ito, hindi ko makakalimutan. Pero may dalawang guro na tumatak ng lubusan sa aking isipan.

Una, si Doc. Edmar L. Orata o mas kilala bilang Doc Ed.

Siya ang pinakauna at pinakahuling Math teacher ko sa Ann Arbor. Noong unang taon, pagpasok pa lang niya, naisip ko na mukhang magaling siya magturo. Pano ba naman, papasok lang siya na ang dala ay chalk at mga libro. Mas napatunayan ko na magaling nga siya nang magsimula siyang magsulat sa pisara. Napakaraming mga numero, mabilis ang pagtuturo, susundan ito ng seatwork at magtatapos sa isang homework o ang tinatawag na “yellow” (dahil sa yellow pad ito madalas na inilalagay). At ganyan na ang naging routine sa araw-araw na pagtuturo niya.

Kung may mga guro na isa o dalawang lesson lang sa isang araw, si Doc Ed kulang pa ang dalawa o tatlo. Lalo na kung napakadali ng lesson, dapat na inihahanda mo na ang iyong ballpen at ang iyong notebook dahil mahaba-haba ang iyong kokopyahin at titigil lamang si Doc Ed kung may seatwork na gagawin. Pero minsan naman, umaabot sa mahigit isang linggo ang isang lesson. Bakit? Isa lamang ang sagot diyan, dahil napakahirap ng lesson na itinuturo niya. Isang beses lang namin naranasan ito, nang ipinakilala sa amin ang proving. Kung sa Pisika ay may Torque, ang Matematika, may Proving. At kung maririnig mo man ito, matakot ka na. Maliban na lang kung ikaw si Pio, si Jong o si Einstein. Ito na yata ang pinakamahirap at pinakamadugong lesson na naging dahilan ng 81 ko na grado sa card. Pero sa paglipas ng panahon, nakuha ko din siya. Nakuha ko siya kung kailan dalawang lesson na ang nakakalipas at hindi na kinailangan ang proving.

Ngayon, hindi ko lang siya guro sa Matematika, adviser ko pa siya. Ano nga ba ang masasabi ko. Masaya siyang kausap tuwing homeroom, mabait, mataas magbigay ng plus at hindi niya nakakalimutang magdala ng pasalubong sa tuwing siya ay magbabakasyon sa kung saan mang parte ng mundo. Pero kung gaano siya kabaait, ganoon rin siya kabagsik magalit. Madatnan lang niya na madumi ang kwarto, sa isang iglap lang, mawawala na kaagad ang ngiti niya. May mga pagkakataon na mapapansin na lang namin na ang lahat ng gamit namin na nasa istante, minsan nasa labas nakatambak at minsan naman nasa loob ng basurahan.

Hindi ko rin makakalimutan ang mga  “alituntunin” (rules) niya sa klase niya (ayon sa aking naging mga karanasan):

• Maiwan mo na ang lahat ng gamit mo sa bahay, huwag na huwag mo lang iiwan ang Math book at notebook mo.
• Ang madalas niyang sinasabi sa amin, “Love Math and Math will love you. Hate Math and Math will hate you in return.”
• Pwede kang mangopya basta alam mo kung ano ang kinokopya mo at kung paano gawin ang mga ito.
• Mas maganda nang umupo sa harapan para madami kang matutunan.
• Sa bawat pagsusulit, upuang-gawain at takdang-aralin, huwag kalimutan na itupi ang papel pahaba. (May mga panahon na kahit hindi para sa Matematika, makahawak lang ako ng papel, itutupi ko ito ng pahaba)
• Kung ikaw man ay may plus, isulat mo ito ng malaki upang makita niya. Kasi kapag hindi niya ito nakita, sayang lang ang effort mo sa pagkuha ng plus na ito.
• Palaging linisin ang kwarto. Ayaw na ayaw niyang nakikita ito ng marumi.
• Gawin mo ang mga takdang-aralin na ipinapagawa niya kung ayaw mong magklase sa labas.
• Laging dalhin ang test cover. Kailangan itong gamitin minsan kapag may pagsusulit.
• Sa ikaapat na markahan, siguradong ipapagawa niyang muli ang lagi niyang ipinapagawa tuwing ikaapat na markahan, gagawa ka ng sarili mong pattern sa isang bond paper tapos iyon na ang pinakahuli mong long test sa Matematika.
• Mahirap na ang hindi ka pumasok sa paaralan. Mapaghuhulihan ka na sa mga lesson na itunuro niya. Hindi lang iyon, kapag nasaktuhan at may pagsusulit sa araw na iyon, hindi mo na ito makukuha pa.
• Magpakabait ka. Kung ikaw man ay makakuha ng 74 o 84 (kung gusto mo maging achiever), gagawin niya itong 75/85.
• At ang pinakahuli, simple lang, makinig ka sa mga itinuturo niya. Ibaba mo muna ang iyong lapis/ballpen kapag nagsaasalita siya.

Ginawa namin noong nag-absent si Doc Ed ng dalawang araw. Nice Paolo :))

At ang pinaka hindi ko makakalimutang guro, si Ms. Julie Ann Cory Dionisio Mommy J.

Sa totoo lang, noong ako ay nasa una at ikalawang taon sa mataas na paaralan, isa siya sa mga kinakatakutan kong guro. Siya ang aking naging guro sa Business Math at sa TLE. Natatandaan ko, ako ay nasa ikalawang taon, at dapat na magtatanim kami bilang proyekto sa TLE. Kaso, nagkamali ng dinalang halaman ang isa naming ka-grupo (hindi ko na matandaan kung sino). At ayun, napagalitan na naman kami sa dahilang ang grupo lang namin ang hindi nakapagtanim. Pero hindi naman sa lahat ng araw ay ganoon siya. May mga pagkakataon na mabait at masaya siya, ngunit minsan ko lang ito makita sa kanya (siguro dahil hindi ko siya naging adviser noon). Nang unang araw na ako ay tutungtong sa ikatlong taon ng mataas na paaralan, nalaman ko na siya ang magiging adviser ko. Sa una, hindi ko nagustuhan na mapunta sa seksyon na ito. Pero makalipas ang dalawang linggo, nagbago na ang lahat.

Naging siya ang pinakamabait at pinakanagustuhan kong guro sa apat na taon kong pag-aaral sa AAM.

Ang bawat lesson na itinuro niya sa Kimika. Mga moles, ang Periodic Table, mga scientists, mga chemicals at kung anu-ano pang mga salitang kaugnay sa Kimika. Mukha lang siyang mahirap pero para bang may sariling version si miss at ito ay napapadali niya.

Naaalala ko rin noon na kapag late ka, hindi ka papapasukin. Nung mga panahon pa naman na iyon, mga isa o dalawang beses sa isang linggo, late ako. Kaya pala lagi akong napapagsabihan ni miss.

Maalalahanin rin si Miss J. Sa tuwing kaarawan niya o kaya naman ay pasko, hindi niya makakalimutang magbigay ng regalo sa lahat ng tinuturuan niya. Nasa akin pa lahat ng ibinigay niya simula pa noong unang taon, maliban na lang doon sa keychain na bola na hindi ko na alam kung saan napunta. Pero ang pinaka hindi ko makakalimutang bagay na ibinigay niya ay ang “award” na para lang sa amin. Ibinigay niya iyon noong huli naming araw bilang isang estudyante ng seksyong Einstein.

Kapag homeroom namin, wala kang makikita kundi mga ngiti at wala kang maririnig kundi mga tawa. Mahilig kasing bolahin ni Jason si Ms. J, at minsan pati rin si Edward nagpapatawa. At kung minsan ay may problema kami, lagi siyang nandiyan, handang makinig at tumulong. Kung kami ay malungkot, mas malungkot siya. At kung kami naman ay masaya, mas masaya siya. Ganyan ang tunay na ina. Kahit na minsan ay makulit kami, kaya niya kaming pagpasensiyahan. Pero kung mali na ang ginagawa namin, alam niya na dapat may gawin siya upang itama ito. 

Hinding hindi ko talaga makakalimutan ang seksyong Einstein.

Nagpapasalamat din ako at naging guro ko si Ms. Angie, Sir Andrew, Ms. Adona, Ms. Rachel, Sir Paul, Sir Felix, Brother Ernie, Ms. Pineda, Sir Zen, Sir Gerry, Sir Rommel, Ms. Tere, Ms. Arlene, Ms. Titas, Ms. Renee, Ms. Janice, yung isa pang Ms. Janice na nagturo ng Physics, Sir Chris at syempre ikaw, Sir Yuan. Kung hindi dahil sa inyo, hindi siguro magiging ganito ang buhay ko.

Ano nga ba ang natutunan ko sa mga guro na ito? Natutunan ko na maging disiplinado, na dapat maging handa sa kahit anumang ibato ng hinaharap at ang magtiwala sa sarili kong kakayahan. 

Ang hirap isipin na nakaupo ako, sa kolehiyo, at iba ang nagtuturo sa akin. Dahil kahit gaano pa kagaling yan, hindi ko pa rin kayo makakalimutan. Ang mga gurong naging parte ng pagbuo ng aking kinabukasan.

Nakatatak sa puso’t isipan, magpakailanman.

Sabi nila, hindi mo raw makakalimutan ang naging buhay mo sa high school. Inisip ko, “Bakit kaya?”.  At ngayon, nabigyan ko na rin ng sagot ang tanong ko sa sarili. Apat na taon na akong nag-aaral sa mataas na paaralan. Madami na akong napagdaanan, marami ng nagbago sa aking katauhan, at marami na ring pinto ang aking binuksan. Pero, sa lahat nang ito, ano nga ba ang pinaka hindi ko makakalimutang pangyayari?

Habang nakaupo, nag-iisip , bumalik ang mga ala-ala ko ng mga panahong ako ay nasa mataas na paaralan. Ang dami pala.

Nagsimula ang lahat nung unang araw ko bilang isang high school student. Ibang-iba sa dating paaralan na aking pinasukan. Para bang nasa ibang mundo at hindi ko alam kung ano ba ang gagawin ko. Pero dito pala magbabago ang buhay ko, dito ko pala mararanasan ang mga bagay na hindi ko pa nararanasan noon.

Natuto akong mag-aral ng mabuti. Hindi kasi ito katulad ng elementary na madadali lang ang mga itinuturo. Masaya na nga ako noon sa tuwing magiging achiever ako. Pero mas naging masaya ako noong ako ay naging 3^rd Honor nung ikalawang taon, kahit na alam ko na sinuwerte lamang ako at si Angelica Saludo dapat iyon . Nang dumating ang ikatlong taon, akala ko mahirap na ang Algebra. Hindi, may mas mahirap pa. Geometry. Hindi naman sa wala akong natutunan, pero hindi ko lang talaga maintindihan yung mga bilog-bilog at yung mga anggulo na hindi ko naman alam kung papaano kunin. Dito ko unang nakuha ang 81 bilang grado ko sa Math. Nang mga panahong ito, nawalan ako ng pag-asa at sinabi ko sa sarili na babawi na lamang ako sa susunod na taon.

Hindi ko rin naman makakalimutan ang bawat retreat na naganap. Na sa tuwing dadating kami sa retreat house ay magkakaroon ng orientation. Matapos ay magkakaroon ng mga activities at sumunod ay kakain. Pero hindi mawawala ang pagkakataon na kami ay mapapagalitan ng aming retreat master at hindi na rin mawawala ang iyakan sa tuwing maghahating-gabi na. At ang pinakamasayang gawain sa lahat? Ang kwentuhan at tawanan sa gabi, ang paglilipat ng ibang kwarto, ang pag-iingay kahit may tulog na, ang paglalagay ng toothpaste sa mga doorknob para pagtawanan kapag nahawakan ng iba at ang pagtulog kung kailan ang araw ay sumisikat na.

Sa tuwing nasa classroom at hindi pa dumarating ang guro ay makikita mong pakalat-kalat sa labas at loob ng classroom ang mga Pascal babies :)) Hindi lang iyon ang naging gawain namin. Kasama na dito ang paghingi ng freetime, pag-soundtrip kung nabigyan ng freetime, pagkekwentuhan at pagtatawanan, madalas na ni-lolock si Angel sa labas ng kwarto, ang pagkopya ng mga assignments, pagkakaroon ng “congruency” sa tuwing may pagsusulit (lalo na kapag Physics or Math) at pagtatanong kung sino ang may papel kahit alam namin na wala na kaming supply nito.

Ang pag-alis namin halos araw-araw papuntang starbucks. Minsan para mag-aral, minsan para magpalamig, pero madalas para magkwentuhan. Kung hindi sa starbucks ay kanila Pio kami pupunta o kaya naman kanila Marica. Basta may mapuntahan lang tuwing uwian. At sa tuwing uuwi kami ng maaga, sasabihin namin sa isa’t-isa “uyy.. uuwi na tayo? May araw pa kaya, mamaya na lang.”

Ngunit ang hinding-hindi ko makakalimutan, nang makilala ko ang aking mga kaibigan. Sila ang nagpapasaya sa akin. Sila na rin ang bumago sa buhay ko. Pero hindi lang sila kaibigan para sa akin,  sapagkat sila na rin ang itinuturing kong pangalawang pamilya. Ang nagbibigay ng ngiti sa tuwing ako ay malungkot. Ang nag-aabot ng kamay sa tuwing kailangan ko ng tulong. At higit sa lahat, ang tumanggap sa kung ano man ang pagkakamali ko.

Napakalungkot isipin na maghihiwalay na kami at hindi na namin magagawa ang mga bagay na ito. Pero ano pa ang magagawa ko? Lulubusin ko na ang natitirang oras na kami ay magkakasama pa. At sa pagtungtong ko sa kolehiyo, babalikan ko ang mga ala-alang ito at sasabihin sa sarili, “wala na talagang makakatalo sa high school life.”

Pilit na iniiwasan ang mga pana ni kupido.

Bakit nga ba umiibig ang isang tao? Minsan, sa katahimikan, naisip ko, kung bulag ang pag-ibig sana bulag rin ang mga tao. Nang sa gayon, mamahalin nila ang isang tao hindi dahil sa pisikal na kaanyuan nito kundi dahil sa totoo nitong pagkatao.

Maraming klase ang pag-ibig. Merong puppy love, true love, infatuation at ang hindi malilimutang first love.

Nagkaroon na ba ako ng unang pag-ibig? Hindi pa.

“May girlfriend ka na ba?” “wala po.” “Hindi nga. May girlfriend ka na ba?” “wala po talaga”, yan ang madalas na tanong sa akin ng mga kamag-anak ko tuwing kami ay mag-rereunion. Wala naman talaga akong iniibig, anong magagawa ko?. Pero aaminin ko na nagkaroon na ako ng crush (wag mo ng itanong dahil hindi ko rin naman sayo sasabihin kung sino ito). Siya na rin ang naging inspirasyon ko. Masaya siya bilang kaibigan, mabait, nakakatawa at hindi siya nauubusan ng kwento sa tuwing kami ay magkasama. Para bang tumitigil ang mundo ko sa tuwing nagkekwentuhan kami sa classroom o kaya naman ay naghihintay ng sundo niya sa lobby.

Hanggang dun lang. Hanggang sa crush lang. Hanggang sa pagiging inspirasyon lang. Ito’y dahil pinapahalagahan ko rin ang aking pag-aaral. Hihintayin ko muna na ako ay makapagtapos ng kolehiyo bago ako umibig. Pero sa ngayon, masaya na ako sa pagmamahal na ibinibigay sa akin ng aking mga kaibigan at ng aking pamilya, at minamahal ko rin sila bilang kapalit.

 Sila ang nagbibigay sa atin ng saya  sa bawat araw na meron tayo. Sila ay parang anino na laging nasa tabi natin, sa hirap man o sa ginhawa.

Ang tanong. Sila na nga lang ba ang makakasama mo habang buhay? Hindi. May isa pa.

Pero huwag kang mag-alala. Balang araw, makikita mo rin siya. Siya, na dadagdag sa mga dahilan kung bakit magiging maganda ang paggigising mo sa umaga. At siya, na magbibigay ng tunay na kahulugan sa salitang pag-ibig. Kailangan lang na ikaw ay nasa tamang lugar, sa tamang panahon, kasama ang tamang tao na babago sa buhay mo.

Mahirap ba? Madali pa lang yan.

Stress, stress and more stress. Sa mga susunod na linggo ay ito lamang ang mararamdaman ko. Bakit? Ilang linggo na lang at magsisimula na ang Prom, ang Intramurals at ang Graduation. Dahil dito, pinagsabay-sabay na ang lahat ng mga proyekto at mga pagsusulit sa iba’t-ibang subject. At sa sobrang dami ng kailangang gawin, hindi ko na alam kung ano ang uunahin ko. Ito ba? Iyon? Yung mas mahirap? O yung mas madali? Hindi ko na ito inisip, basta may masimulan lang.

Buhay nga naman sa high school.

Naisip ko, ganito din ba ang buhay pagdating sa kolehiyo? Hindi, mas mahirap nga pala. Ako na rin ang sumagot sa sarili kong tanong. Hindi ko tuloy alam kung ma-eexcite ba ako o kung dapat ba akong kabahan. Lalo na at may mga nagsasabi na ang kurso na kinuha ko ay mahirap. Meron daw iba na hindi kinaya at nag-shift. Kung ikaw rin ang makakarining nito, matatakot ka din diba?  Sana na lang mag-survive ako sa kolehiyo kahit papaano .Pero hindi ko na muna po-problemahin yun. Mas-importante sa ngayon ang mga gagawin ko habang ako’y nasa AAM pa.

Haayy.. kung pwede ko lang sanang patigilin ang mundo at takasan ang mga ito, kahit saglit lang. Ngunit alam ko naman na kahit anong pilit ko na pagtakas sa mga gawain at responsibilidad, magigising at magigising din ako sa katotohanan na hindi ako uunlad at magbabago kung hindi ko sisimulan ang mga bagay na ito. 

Kung ako sayo, huwag kang matakot sa hinaharap. Mas matakot ka sa mga ginagawa mo ngayon. Hindi ka naman magkakaroon ng magandang kinabukasan kung hindi mo aayusin ang iyong kasalukuyan.

Wala akong maintindihan :)

Baguhan pa lamang ako at hindi ko alam kung ano na ba ang ginagawa ko dito. Ngunit natapos din ako. Yun nga lang, kinailangan ko ng mahigit tatlumpung layouts, mga sampung tutorials, walong oras sa tapat ng computer, tatlong accounts at isang matinding headache. Sa wakas, nakuntento na din ako.